دو از چهل – ویژگی های مدرنیسم(۲/۱)

"ب"

سلام

خیال کردید اگر راجع به آن‌ها که گفتم نظر ندهید پست بعدی نمی‌رسد؟ خیر! خیال کردید! غال(قال؟!) موندن که ایجاب توقف نمی‌کند. می‌کند؟!

 ---------------------

خب! پست قبلی توضیح واژه ى مدرنیسم «Modernism» به لحاظ لغوى و اصطلاحى بود. گفتیم و گفتند و باز تصدیق می‌کنیم که وسواسی که به خرج دادیم بیش از حد متعارف بود اما گریزی هم نبود. در عوض خیال‌مان و خیال‌تان بابت از حال به بعد راحت است.

اما در پاسخ به پرسش دوم : "ویژگى هاى مدرنیسم"

 در بیان ویژگى هاى مدرنیسم، برخى از تحلیل گران به ذکر چند ویژگى عمده و کلى آن بسنده کرده‌اند; اما برخى،  به طور مشخص تر و جزئى تر، عرصه هاى گوناگون را متمایز ساخته، ویژگى هاى مدرنیسم را در شاخه هاى مختلف برشمرده اند :

الف) ویژگى هاى معرفت شناختى

ب) ویژگى هاى هستى شناختى

ج) ویژگى هاى انسان شناختى

د) ویژگى هاى جامعه شناختى

روشن است که این رویکرد، بسیار روشن تر و گویاتر از رویکرد نخست مى‌باشد، از این رو ما نیز بر همین اساس به پاسخ این پرسش خواهیم پرداخت. در این پست "الف" و "ب" می آید و در پست بعدی "ج" و "د". (اگر خدا خواست!)

تذکر: این "ب" با آن "ب" که بالای پست نوشته ایم زمین تا آسمان فرق دارد ها! می‌دانید که؟!

                  الف) ویژگى هاى معرفت شناختى مدرنیسم

1. علم گرایى یا علم زدگى: مدرنیسم با اصالت دادن به علوم تجربى، آن را از سایر شناخت ها برتر دانسته و در امور مختلف زندگى بر آن تکیه مى کند. و قلمرو معرفتى انسان را به پدیده ها محدود ساخته، واقعیت هاى دیگر را مردود مى داند و یا از آن غفلت می ورزد.

در واقع، پس از رنسانس، هنگامى که تفکر اروپایى درصدد گریز از ساختارها و سخت گیرى هاى حکمت مدرسى برآمد، دو الگوى برجسته در اندیشه ى فلسفى، یعنى عقل گرایى و تجربه گرایى، شروع به شکل گیرى کردند. هم عقل گرایان و هم تجربه گرایان با جدّیّت تمام در صدد ارائه ى ویژگى هاى جایگزین براى خصوصیات ارسطویى فلسفه ى قرون وسطا برآمدند. هر دو گروه، فهم ارسطو از استدلال و معرفت و علم را مورد انتقاد قرار دادند. تجربه گرایان بر نقش تجربه ى حسى در کسب معرفت تأکید کردند. از همین رو، علوم تجربى سیطره ى کاملى بر غرب و اندیشه ى غربى یافت; به گونه اى که تاریخ هیچ یک از علوم ـ از فیزیک و زیست شناسى گرفته تا روان شناسى و اقتصاد ـ نمى تواند بدون توجه به تأثیر تفکر تجربه گرایى بر پیشرفت این علوم، کامل باشد.

بدین ترتیب، در اندیشه ى مدرنیسم، یگانه راه دستیابى به معرفت حقیقى، هم در حوزه ى طبیعت و هم در سایر حوزه هاى معرفتى، همان راه تجربه ى حسى (ظاهرى) است و از این رو در این فرایند، تلاش تمدّن مدرن، پایه ریزى جهان بینى و فلسفه ى خود بر پایه ى متدولوژى علمى است.

2. رویکرد غایت گرایانه: مدرنیسم، در معرفت شناختى رویکردى غایت گرایانه (Teleological) و ابزارگرایانه (Instrumental) در پیش گرفت و آن را با ملاک بیرونى ارزیابى کرد. در این راستا، مدرنیسم ملاک معرفت را فراهم ساختن قدرت و سود براى حیات دنیوى انسان قرار داد. بر این اساس، بازگشت منبع شناخت، موضع شناخت و هدف آن، به جهان محسوس و دنیوى و به تعبیرى به واقعیت این جهانى، مى باشد.

3. عقل گرایى یا استدلال گرایى (Rationalism): عقل مدرن; عقل ابزارى، استدلال گر، جزئى، فنى و تکنولوژیک است و از آن به «Reason» تعبیر مى شود و در مقابل آن، «عقل کلّى» یا «عقل سنّتى» قرار دارد که از آن با عنوان «Intellect» یاد مى شود. این عقل از ویژگى هایى برخوردار است که آن را مختصّ به عصر مدرن کرده است:

1. برخلاف عقل کلّى، تنها معطوف به غایات و اغراض عملى صرف است;

2. قلمرو آن طبیعت مادّى است;

3. شأن آن عبارت است از تنظیم منطقى مواد خام و معلومات تجربى (اعم از علوم طبیعى و علوم اجتماعى) و نتیجه گیرى از آنها.

به دلیل ویژگى دوم، عقل مدرن همواره درصدد ایجاد قدرت پیش بینى و کنترل طبیعت و روابط اجتماعى و طرح و برنامه ریزى جهت امر معاش است.  این عقلانیّت، یکى از محورى ترین مؤلفه هاى مدرنیسم است و در واقع نقطه ى جدایى سه دوره یا سه رویکرد ماقبل مدرن، مدرن و پست مدرن را تشکیل مى دهد; چرا که در تفکر ماقبل مدرن و سنّتى، عقل، عنصرى لازم اما ناکافى قلمداد مى شود، ولى عصر مدرن آن را کافى و کامل دانسته و بر آن تکیه مى کند و آن را تنها عنصر سعادت آفرین مى داند (عقل بسندگى). رویکرد پست مدرن، در نقطه ى مقابل این دو رویکرد، با نوعى بدبینى و شکاکیت، عقل را از اعتبار و فایده مى اندازد (عقل گریزى) و گاه آن را به سخریّه مى گیرد.( خب البته درست این است که این را مرز گذاری بین مدرنیسم و پست مدرنیسم نگیرید. اما اگر می‌گیرید بهتر است ماده‌ی "شوخی نکنید" در پست قبلی را شوخی بگیرید! )

                     ب) ویژگى هاى هستى شناختى مدرنیسم

رویکرد مدرنیسم نسبت به ساختار کلّى جهان و چگونگى ارتباط عناصر آن با یکدیگر، از ویژگى هاى چندى برخوردار است که مهم ترین آنها عبارتند از:

1. اسطوره زدایى از جهان; اندیشه ى مدرنیسم هرگونه رویکرد اسطوره محور را رد کرده و منکر تأثیر هرگونه امر فوق طبیعى بر امور زندگى است. خاطره‌ی اسطوره زدایی که در همین وبلاگ هم هست!

2. تغییر اندیشه ى رابطه ى انسان، جهان و خدا; اگر بر اساس تفکر سنّتى، خداوند حاکم مطلق و انسان، فرع تلقى مى شد، مدرنیسم خدا را از حاکمیت مطلق بر انسان و جهان به زیر آورد و با اصالت دادن به انسان، وى را مسلط بر طبیعت خواند.

---------------

حسب الامر تمرین مینی‌مالیسم می‌کنیم پس بقیه اش پست بعدی!

..::یاعلی::..